GroenRand verwelkomt de otter

In december 2017 en gespreid over 2018 kon op basis van sporen de aanwezigheid van de otter een aantal keer vastgesteld worden ter hoogte van de Antitankgracht.

Twee verkeersslachtoffers

In 2012 en 2017 werden in de omgeving van de Antitankgracht twee verkeersslachtoffers gevonden. In de praktijk vormt de Antitankgracht een reële fysieke verbinding tussen de vindplaatsen van beide verkeersslachtoffers, met in de (relatieve) nabijheid ervan ook een aantal andere waterbiotopen.

Langjarige otteraanwezigheid

Deze vaststellingen laten niet alleen toe de Antitankgracht als een potentiële verbindingsroute te beschouwen, maar op zich ook als (een deel van) een otterleefgebied. Het gebied van de Antitankgracht maakt deel uit van het Beneden-Scheldebekken, waar actueel langjarige otteraanwezigheid bekend is. De voorliggende waarnemingen laten vermoeden dat hier kansen zijn voor een verdere lokale ontwikkeling van een populatiekern. Dit zeker ook in samenhang met het KBR-Sigmagebied.

Topje van de voedselpiramide

Mede dankzij de stijgende kwaliteit van ons zoetwatermilieu en de omliggende natuurgebieden werkt de otter gestaag aan zijn comeback. Een prima aanleiding om hun spoor te volgen en een speels onderzoek te starten. De otter is het topje van de voedselpiramide in het zoetwatermilieu. Als er iets mis gaat met dat milieu, gaat het mis met de otter. Maar ook omgekeerd: als de otter er terug gezond kan leven, mag je er zeker van zijn dat het met dit watermilieu de goede kant uit gaat.

Grote hoeveelheden vervuilende stoffen

Otters halen hun voedsel hoofdzakelijk uit het water en dat is ze de vorige eeuw noodlottig geworden. Toen werden grote hoeveelheden vervuilende stoffen in het water geloosd via ongezuiverd afvalwater. Ook veelvuldig gebruik van giftige bestrijdingsmiddelen zorgde voor ernstige waterverontreiniging. Dit ging ten koste van het waterleven en de otter. Otters staan als roofdier aan het einde van de voedselketen. Ze leven van dieren, die weer van kleinere dieren leven, enzovoort, tot aan de allerkleinste waterbewoners. De otter krijgt daardoor binnen wat zijn prooidieren aten, inclusief de gifstoffen. Het gif stapelt zich op in de organen en vetlaag en dat schaadt zijn gezondheid en vruchtbaarheid.

Otters leggen ‘s nachts grote afstanden af

Ofschoon otters een reputatie hebben als waterbewoner, zijn ze gewend ‘s nachts grote afstanden (vele kilometers) lopend af te leggen langs de oevers. Glad gemaaide oevers mijden ze liever. Dekking in de vorm van riet, ruigte of struweel hebben ze nodig om in te rusten en zich terug te trekken, maar ook om zich door te verplaatsen. Voor de otter is ecologisch herstel van de beek- en rivieroevers dan ook net zo belangrijk als het herstel van de wateren.
We moeten daarom streven naar een regelmatige spreiding van potentiële schuil-, rust- en nestplaatsen, zowel puntsgewijze (uitgespoelde wortelgestellen van oeverbomen …) als vlakvormige (brede ruigtevegetaties …) in de directe nabijheid van het water.

Ecologisch van groot belang van de otter

Omdat de Antitankgracht tal van natuur- en bosgebieden raakt en verscheidene beekvalleien doorkruist, is deze gracht ook op ecologisch vlak van groot belang voor de otter. Door de Antitankgracht beter aan te sluiten op deze gebieden en door de ecologische waarde ervan te verhogen, kan een netwerk van natuurverbindingsgebieden uitgebouwd worden. Daarbij is het noodzakelijk dat rondom de gracht een zo breed mogelijke strook beschikbaar is voor natuurontwikkeling. Deze strook moet aangesloten worden op een netwerk van kleinschalige landschapselementen, zoals bomenrijen en hagen, beekvalleien, bos- en natuurgebieden. De acties geformuleerd in het landschapsbeheerplan die hier van toepassing zijn, zijn het ontsnipperen door het aanleggen van faunapassages en het stimuleren van kleinschalige landschapselementen. Dit zodat er een verweving ontstaat met de nabijgelegen bos- en natuurgebieden.

Waternetwerk verbeteren

INBO heeft ondertussen onderzocht welke rol de Antitankgracht kan vervullen voor de otter en hoe het reguliere beheer ervan kan afgestemd worden op deze soort. Er werden adviezen geformuleerd rond bijkomende maatregelen, die genomen kunnen worden om het gebied functioneler te maken voor de otter. De INBO-visbestandsopnames lijken aan te geven dat minstens in Brasschaat de geschatte visdensiteit (ruim) voldoende is voor een leefbare otterpopulatie. In Ranst is het visbestand minder dens, maar vooral in Kapellen lijkt de visdensiteit te gering. Er zijn dus verdere acties nodig om het visbestand over gans de lengte van de Antitankgracht te stimuleren. Daarom is belangrijk dat het waternetwerk verbeterd wordt.

Een otter heeft zuiver water nodig

De visbezetting van de Antitankgracht wisselt dus zeer sterk van pand tot pand. Door de vele constructies (forten, bunkers …) zijn er overal op de Antitankgracht vismigratieknelpunten. In de huidige toestand is het voor vissen niet vanzelfsprekend om zich te verplaatsen tussen twee secties van de gracht. Dit door het hoogteverschil dat gecreëerd wordt door de stuwen. De Antitankgracht bevat tal van sluizen, overlopen en duikers, die momenteel in een slechte staat zijn. Door de uitvoering van het landschapsbeheerplan zouden deze met respect voor de natuur moeten worden hersteld. De Antitankgracht werd op verschillende plaatsen gedempt. De gracht loopt er via een duiker onder de weg door. Deze duikers vormen vaak een verzamelpunt voor afval en geraken daardoor snel verstopt. Op deze plekken is het wenselijk de Antitankgracht terug te openen.

Kwaliteit oppervlaktewater

In 2011 werd in opdracht van VMM een oppervlaktewaterkwantiteitsmodel uitgewerkt, hier is een upgrade nodig. Om optimale ecologische omstandigheden te bekomen, moet wel -zoals nu gebeurd- slibruiming toegepast worden. Met dergelijke ruimingen wordt niet alleen het behoud van voldoende diep water beoogd, maar tegelijk ook het saneren van de onderwaterbodem via het afvoeren van (vooral historisch) vervuild slib.

Verkeersslachtoffers

Otters zijn extra kwetsbaar voor verkeerssterfte. Daarom moeten de otterspecifieke ontsnipperingsmaatregelen (om het risico op verkeerssterfte te beperken) onderzocht worden, dit in functie van zowel home range-gebruik als verre afstandsverplaatsingen.

GroenRand hoopt dat het voorliggend INBO-advies omgevormd wordt tot een stappenplan, zodat eindelijk gestart kan worden met de praktische uitvoering.
Meer info: Advies over de inrichting en het beheer van de Antitankgracht

Grote foto: Pixabay

DW

141