Islamitische uitvaart

De islamitische uitvaart kent veel rituelen. Zo worden islamieten nooit gecremeerd, maar altijd begraven, een islamitische begrafenis. Het liefst zo snel mogelijk na het overlijden en met het hoofd richting Mekka. In dit artikel leest u welke rouwrituelen en tradities de islamitische uitvaart nog meer kent.

Kenmerkend is voor de islamitische gedachte over leven en dood is: Allah geeft het leven, Allah neemt het leven. De mens moet zich schikken naar de wens van Allah. Moslims geloven in wederopstanding. De dood is de overgang naar het eeuwige leven. Bij een islamitische begrafenis wordt hier bij stilgestaan.

Voor het overlijden

Uitgebreide voorschriften bepalen hoe moslims handelen tijdens de laatste uren van een stervende. De zorg voor stervenden en overledenen is – anders dan bij traditioneel Nederlandse en Belgische uitvaarten – niet een zaak van de directe familie, maar van de islamitische gemeenschap als geheel. De stervende wordt neergelegd op zijn rechterzijde met het gezicht in de richting van de Ka’aba in Mekka. Er wordt water aangeboden om te drinken, want de stervende zou een zodanige dorst kunnen hebben dat de verleiding groot wordt om naar Satan te luisteren. Bezoek aan stervenden is heel belangrijk in de islam. Hiermee kunnen gelovigen zegeningen verdienen. Daarom zijn er vaak veel mensen aanwezig in de stervensfase. Het bezoek is erop gericht degene die gaat sterven gerust te stellen en hem of haar te helpen denken: ‘Dit lijden is een beproeving van Allah. Dit is de wil van Allah’. Men reciteert bepaalde gebeden en zegt de shahāda op, de geloofsbelijdenis om de stervende te ondersteunen in de overgang naar het hiernamaals. Het is aanbevolen om de woorden na te zeggen als laatste woorden voor het overlijden. Veel moslims wijzen het gebruik van bepaalde pijnstillende of verzachtende medicijnen in de laatste fase af, omdat helderheid van geest belangrijk wordt geacht.

Schuldenvrij heengaan

Alle gelovigen kunnen een stervende geestelijke en religieuze ondersteuning bieden. Toch vindt men het doorgaans belangrijk dat er iemand bij is, die er verstand van heeft. Dat kan een imam zijn, maar ook iemand anders uit de gemeenschap in wie men vertrouwen heeft. Men praat over de dood, spreekt conflicten uit en vergeeft elkaar. De schulden van de stervende moeten worden afgelost. Indien nodig moeten familie of vrienden daarvoor bijspringen, zodat de stervende schuldenvrij voor Allah kan verschijnen. Ook de geestelijke schuld, zoals het niet gemaakt hebben van een bedevaart, dient verrekend te worden door een schenking aan de armen.

Ingrijpen in de laatste fase (euthanasie)

Het niet kunnen bijwonen van dit samenzijn kan voor nabestaanden traumatisch zijn. Ingrijpen tijdens de laatste fase van het leven is volgens de islam verboden: leven en dood worden bepaald door Allah en de mens moet zich bij zijn besluiten neer te leggen. Deze opvatting kan problemen geven wanneer familieleden geconfronteerd worden met besluiten ten aanzien van voortzetting of stopzetting van bijvoorbeeld een behandeling.

De overledene ritueel wassen

Nadat de dood is vastgesteld, volgt bij een islamitische uitvaart een rituele wassing. Dat is een taak voor familie en mede-gelovigen en in principe niet voor het verplegend personeel of een uitvaartverzorger. De overledene moet hiervoor dus worden overgedragen aan familie of de gemeenschap.

Mannen door mannen, vrouwen door vrouwen

De rituele wassing wordt uitgevoerd door het eigen geslacht: mannen worden gewassen door mannen, vrouwen door vrouwen. Mits men rein is, mogen alle moslims deelnemen aan een lijkwassing. Rein betekent hier niet letterlijk schoon gewassen, maar volgens de religieuze voorschriften. Er zijn specifieke regels voor de fysieke reiniging voor- en achteraf door de deelnemers aan de bewassing. Hoewel er binnen de islam eenheid is over de voorschriften voor het uitvoeren van de rituele bewassingen, zijn er wel verschillen tussen de verschillende religieuze stromingen en etnische groeperingen.

Wassen in water met olijfblad

De overledene wordt drie maal gewassen. De eerste keer met lauw water, vervolgens met water met olijfblad en de derde keer met kamfer in het water. De overledene wordt besprenkeld met rozenolie en gewikkeld in een katoenen, witte doek, de kafan, die voor iedereen gelijk is. Uiterlijk vertoon is verboden. Mannen worden in drie doeken gewikkeld, vrouwen in vijf en bij vrouwen wordt het haar helemaal afgedekt. Hierna is de overledene helemaal rein. Samen bidt men om vergeving voor de overledene en alle overleden moslims. Het wordt staande uitgevoerd in de richting van Mekka.

Dodengebed, of Djanazah-gebed

Na de rituele wassing is het tijd voor het dodengebed. Dit wordt het ‘Djanazah-gebed’ genoemd, of voluit ‘Salat-ul-Djanazah’, wat betekent ‘gebed van de overledene’. Het is gebruikelijk dat er veel mensen bij aanwezig zijn. Het gebed is wel uitsluitend vóór en door moslims en het is vereist dat alle deelnemers van het gebed in staat van reinheid zijn (wudhu). Het dodengebed duurt maar kort (enkele minuten) en wordt meestal verricht door een Imam of een zoon van de overledene. Het kan zijn dat men de overledene voor het Djanazah-gebed naar de moskee brengt. Meestal wordt het gebed gezegd in aansluiting op het middaggebed. In andere gevallen wordt ervoor gekozen het gebed te houden in de aula van de uitvaartonderneming, waar ook de rituele wassing heeft plaatsgevonden.

Islamitische begrafenis in Nederland, België, of in het vaderland

Moslims willen begraven worden, crematie is niet aan de orde. In principe mag er maar één persoon per graf begraven worden, eeuwige grafrust is voor moslims belangrijk. In Nederland en België kan dat niet gegarandeerd worden. Daarom kiezen vooral ouderen van de eerste generatie vaak nog voor repatriëring (terugbrengen naar vaderland) om begraven te worden in de streek waar zij vandaan komen. Het aantal moslimbegrafenissen bij ons stijgt wel: steeds meer mensen willen liever begraven worden in de buurt van de kinderen en kleinkinderen.

Binnen 24 uur begraven

Voor moslims is het belangrijk om zo snel mogelijk begraven te worden. In landen van herkomst volgt de begrafenis meestal binnen 24 uur na het overlijden. In Nederland en België verbiedt de wet op de lijkbezorging dat, maar daar kan tegenwoordig ontheffing voor aangevraagd worden. Dat wordt via de burgemeester geregeld. Ook voor de uitvaart geldt dat er binnen de islam duidelijke regels zijn. Toch ziet de ene moslimbegrafenis er soms anders uit dan de andere, omdat men de voorschriften combineert met eigen culturele tradities. Op de begraafplaats wordt de kist, vaak bedekt met een kleed met daarop de naam van Allah, door mannen naar het graf gedragen. De dragers wisselen regelmatig, want voor moslims is dit een goede daad en veel mannen melden zich als drager. In de stoet wordt niet gesproken, maar wel herhaalt men de uitspraak dat Allah groot is (Allahoe akbar) en Mohammed zijn profeet.

Vrouwen op islamitische begraafplaats

In veel islamitische gemeenschappen mogen vrouwen niet mee naar het graf. Zij blijven thuis of wachten buiten de begraafplaats. Zij gaan meestal de dag daarop naar het graf. Afhankelijk van de geloofsrichting binnen de islam en de culturele tradities in verschillende etnische groeperingen, is het soms wel gebruikelijk dat vrouwen mee naar de begraafplaats gaan, bijvoorbeeld bij Molukse en Turkse moslims en bepaalde groepen Surinaamse moslims. Ook Nederlandse en Belgische moslima’s gaan vaak wel mee naar het graf.

Richting van Mekka

In het graf ligt de overledene bij voorkeur zonder kist, op de rechterzij met het aangezicht in de richting van de Ka’aba in Mekka. Wordt er wel een kist gebruikt, dan moet dat er een zijn waarin de overledene op zijn rechterzij kan liggen. Om het mogelijk te maken dat de dode op de dag van de wederopstanding ook inderdaad overeind kan komen, moet er een ruimte boven het lichaam open blijven. Vaak wordt hiervoor een speciale constructie in het graf aangebracht. De lijkwade wordt bij hoofd en voeten losgemaakt.

Steun in tijd van rouw

Na de uitvaartdienst gaat iedereen naar het huis van de overledene om daar met elkaar te eten en drinken. Van de ontvangstruimte op een begraafplaats maakt men meestal geen gebruik. Na het sterven van een familielid brengen andere familieleden en vrienden gedurende drie dagen eten naar de familie. Men wil ervoor zorgen dat zij verder geen zorgen hebben. Mannen en vrouwen zitten gescheiden bij elkaar. Huilen mag, maar de emoties mogen niet helemaal de vrije loop krijgen. De emoties moeten beperkt blijven, omdat tegenover het verdriet staat dat de ziel verrijst. Het is absoluut verboden om te weeklagen: ‘Waarom moet mij dat nu overkomen?’ Nabestaanden mogen wel iets zeggen als: ‘Vergeef me, ik wil je graag nog dit of dat zeggen.’ Anderen spreken de nabestaanden toe met woorden als ‘Wees geduldig’, ‘Dit was heus ergens goed voor’, ‘Hier steekt wijsheid achter’. Vaak gaat men ook de koran opzeggen. Dat geeft rust.

De ziel nog in het midden

Moslims gaan ervan uit dat de geest of de ziel van de overledene nog in hun midden is, zodat het een plicht is om heel voorzichtig met de overledene om te gaan. Men vindt het waardevol dat zij zich nog tot de dierbare overledenen kan blijven richten en voor hen smeekbeden kan beginnen. Deze smeekbeden zijn niet bedoeld om hulp af te roepen voor de dierbaren, dat mag in ieder geval niet. Maar via de smeekbeden kan men bidden voor het welzijn van de doden. ‘Maak het graf ruim en licht, laat de overledene rust vinden.’ Zo geeft men aan dat er weinig verschil is tussen leven en dood.

Periode van rouw

Officieel duurt de rouwperiode maar drie dagen. Men hoort niet te lang stil te staan bij het verlies: Allah heeft gegeven, Allah heeft genomen. Na drie dagen is een eerste herdenkingsbijeenkomst. Toch neemt men vaak vanuit culturele traditie, maar ook vanuit persoonlijke behoefte, een rouwperiode van ongeveer veertig dagen in acht. In die periode komt men regelmatig bij elkaar om uit de koran te lezen. De naaste familieleden worden geacht geld te geven aan een goed doel. Vroeger gaf men eten aan de armen, maar dat is tegenwoordig niet meer van toepassing.

Een herdenkingsbijeenkomst rond de veertigste dag

Rond de veertigste dag wordt deze rouwperiode afgesloten met een herdenkingsbijeenkomst in het huis van de overledene of de naaste familie. Mannen en vrouwen zitten apart. Koranlezers lezen voor en er wordt samen gebeden voor de zielenrust van de overledene. Een jaar na het overlijden is er opnieuw een herdenkingsbijeenkomst.

Islamitisch graf bezoeken

Voor een moslim is het bezoek aan het graf van een overledene erg belangrijk. De begraafplaats heeft een religieuze en ook een sociale en psychologische functie. Vaak bezoekt men de graven op vrijdag na het vrijdaggebed en op feestdagen. Bij sommige etnische groeperingen gaan mannen en vrouwen samen naar de begraafplaats, bij andere bezoekt men de graven apart.

De islam

Binnen de islam zijn er verschillende stromingen, waarvan de Soennieten (80-85%) en de Sjiieten (10-15%) de twee grootste zijn. De islam is in principe universeel, maar deze is wel beïnvloed door tradities in de verschillende culturen. De verschillen in stervensbegeleiding en verliesverwerking zijn ondergeschikt, maar het is toch altijd goed navraag te doen bij een imam, de geestelijk leider van de betreffende moslimgemeenschap om te weten welke rituelen van belang zijn.

Bron: Yarden
Foto: Pixabay