Vanaf 1 april uitstalverbod en verkoopverbod van tabaksproducten in grote voedingswinkels

Vanaf 1 april 2025 treedt een strengere tabakswetgeving in werking met de bedoeling impulsaankopen van tabaksproducten te ontmoedigen. Voedingswinkels groter dan 400 m² mogen vanaf dan geen tabaksproducten meer verkopen. Daarnaast geldt in alle toegelaten verkooppunten een uitstalverbod: tabaksproducten mogen niet langer zichtbaar worden uitgestald. Dit betekent dat klanten deze producten niet meer direct kunnen zien in de winkel, wat een belangrijke stap is richting een rookvrije generatie.

Belangrijke maatregelen voor een gezondere samenleving

Deze nieuwe maatregelen moeten de zichtbaarheid van tabaksproducten in de samenleving verminderen. Het verhoogt de drempel om impulsaankopen uit te voeren en om te starten met roken. Vooral voor jongeren, die vatbaar zijn voor nicotineverslaving, zijn deze nieuwe barrières belangrijk. Daarnaast draagt het bij tot de denormalisering van roken in de samenleving.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft meerdere keren benadrukt dat zichtbaarheid en beschikbaarheid van tabaksproducten een grote rol spelen bij rookgedrag. In landen waar soortgelijke maatregelen zijn ingevoerd, zoals Australië en het Verenigd Koninkrijk, is gebleken dat een uitstalverbod en verkoopbeperkingen het aantal rokers significant hebben verminderd.

Wat verandert er concreet?

• Uitstalverbod: Tabaksproducten mogen niet langer zichtbaar worden uitgestald. Ze moeten achter gesloten kasten of afgedekte schappen worden bewaard en mogen pas zichtbaar zijn wanneer de verkoper de kast opent om het gekozen product te overhandigen. De producten mogen ook niet langs de buitenkant van de winkel zichtbaar zijn. Het verbod geldt voor alle tabaksproducten, inclusief sigaretten, sigaren, waterpijptabak en elektronische sigaretten, maar ook voor soortgelijke producten als filters en sigarettenpapier.
• Verbod op verkoop in grote voedingswinkels: Voedingswinkels groter dan 400 m² mogen geen tabaksproducten meer aanbieden. Er is een uitzondering voor B2B-handelszaken waar gewone consumenten geen toegang tot hebben.

Daarnaast wordt overwogen om in de toekomst nog strengere maatregelen in te voeren, zoals een verdere verhoging van de accijnzen op tabaksproducten en een uitbreiding van neutrale verpakkingen, zodat tabaksproducten nog minder aantrekkelijk worden voor jongeren en nieuwe gebruikers.

Goede voorbereiding met de sector

Er is de voorbije maanden intensief overleg geweest met de sector over de nieuwe maatregelen. De verschillende federaties zijn gehoord en de richtlijnen voor de sector zijn reeds verduidelijkt. Een FAQ en een brochure zijn beschikbaar op de website van de FOD Volksgezondheid.

Tabakshandelaren en supermarkten hebben een overgangsperiode gekregen om zich aan te passen aan de nieuwe regelgeving. Zo kregen winkeliers de tijd om hun voorraden af te bouwen en om fysieke aanpassingen te doen in hun winkels om tabaksproducten uit het zicht te plaatsen. Toch zijn er gemengde reacties: terwijl sommigen erkennen dat het een noodzakelijke stap is voor de volksgezondheid, vrezen anderen omzetverlies en minder klantentrouw.

Handhaving en sancties

De Inspectiedienst Consumptieproducten van de FOD Volksgezondheid zal in eerste instantie inzetten op het sensibiliseren en informeren van de handelaars. Pas in een latere fase zal worden overgegaan tot sancties bij overtredingen. De wet voorziet volgende boetes:

• Voor de verkoop van tabak in voedingswinkels van meer dan 400 m² variëren de boetes van €208 tot €24.000.
• Voor het niet naleven van het uitstalverbod variëren de boetes tussen €2.000 en €800.000.

De precieze bedragen hangen af van de ernst van de vastgestelde overtredingen. Er zullen ook inspecties plaatsvinden om te controleren of winkels zich houden aan de nieuwe regelgeving. Bij herhaalde overtredingen kunnen er nog zwaardere sancties volgen, waaronder tijdelijke of zelfs permanente sluiting van de winkel.

Impact op het aantal rokers

Er zijn verschillende studies die aantonen dat strengere wetgeving omtrent tabaksverkoop leidt tot een daling van het aantal rokers. Volgens cijfers van de Belgische gezondheidsautoriteiten rookte in 2010 nog ongeveer 25% van de bevolking. In 2020 was dit percentage gedaald tot 19%, mede dankzij de invoering van rookvrije zones, accijnsverhogingen en sensibiliseringscampagnes.

Om dit inzichtelijk te maken, wordt hieronder een overzicht gegeven van de evolutie van het aantal rokers in België per leeftijdsgroep:

• Jongeren (15-24 jaar): 2010: 22% → 2020: 14%
• Volwassenen (25-44 jaar): 2010: 28% → 2020: 21%
• Ouderen (45+ jaar): 2010: 23% → 2020: 18%

De verwachting is dat deze daling zich voortzet na de invoering van de nieuwe maatregelen.

Internationale ontwikkelingen en inspiratie

België is niet het enige land dat maatregelen neemt tegen tabaksgebruik. In Nederland geldt vanaf 2024 een verbod op de verkoop van sigaretten in supermarkten, en tegen 2030 wordt tabaksverkoop beperkt tot speciaalzaken. In Nieuw-Zeeland is een nog drastischere aanpak ingevoerd, waarbij jongeren die na 2008 zijn geboren nooit legaal tabak mogen kopen. Dit wordt gezien als een radicale stap naar een rookvrije generatie.

Dergelijke maatregelen hebben als doel om roken steeds minder toegankelijk en sociaal geaccepteerd te maken. Studies tonen aan dat hoe minder zichtbaar en beschikbaar tabaksproducten zijn, hoe minder mensen geneigd zijn om te roken.

Reacties uit de samenleving

Het verbod roept gemengde reacties op. Gezondheidsorganisaties en antirookcampagnes juichen de maatregel toe en zien het als een stap in de goede richting. Tabaksexperts wijzen erop dat rookpreventie de beste methode is om gezondheidsproblemen te voorkomen.

Aan de andere kant zijn er tegenstanders, met name uit de tabaksindustrie en bepaalde consumentenorganisaties. Zij wijzen op het recht van volwassenen om zelf te bepalen of ze willen roken en vrezen dat het verbod illegale tabakshandel in de hand zal werken. Ook kleinere speciaalzaken die tabak verkopen verwachten een grotere toestroom van klanten, wat mogelijk kan leiden tot prijsstijgingen en tekorten.

De toekomst van tabaksbeleid

Overheden blijven zoeken naar nieuwe manieren om roken verder te ontmoedigen. Naast verkoopbeperkingen worden andere maatregelen overwogen, zoals hogere accijnzen, neutrale verpakkingen en strengere reclameverboden. Mogelijk worden in de toekomst ook strengere leeftijdscontroles en verdere beperkingen op de verkooplocaties doorgevoerd.

De komende jaren zullen uitwijzen in hoeverre deze stappen bijdragen aan een rookvrije samenleving en welke aanvullende maatregelen nodig zijn om roken volledig uit het straatbeeld te laten verdwijnen.