Zuivering Steertse heide: sterk staaltje natuurwerk

In het hart van Grenspark Kalmthoutse heide ligt de Groote Meer, één van Nederlands grootste vennen. Door toevoer van water uit de landbouw gaat de waterkwaliteit achteruit. Om het tij te keren, wordt voor het eerst ter wereld op grote schaal een filter van ijzerzand aangelegd. Een innovatief project in het kader van het Europese financieringsprogramma LIFE en het LIFE HELVEX – project.

De Groote Meer heeft een enorme aantrekkingskracht op bijzondere planten en dieren die elders in Europa amper kans krijgen, zoals oeverkruid, riempjes en de geoorde fuut. Er is echter een probleem; de waterkwaliteit gaat al tientallen jaren achteruit. Zeldzame planten groeien in een schoon milieu met voedselarm zand en helder water. Teveel meststoffen zorgen ervoor dat algengroei en soorten als riet en lisdodde toenemen.

Watertoevoer

Tijd om het tij te keren. Daarom is Natuurmonumenten op zoek gegaan naar een manier om de waterkwaliteit van de Groote Meer te verbeteren of in elk geval te stabiliseren. “In het water en de bodem van het ven komen nu veel te veel voedingsstoffen. Voor een natuurgebied als De Groote Meer is dat funest”, vertelt projectleider Robert Stoop. De watertoevoer van de Groote Meer komt voor een groot deel vanaf het landbouwgebied De Steertse Heide, net over de grens op Belgisch grondgebied.
Jarenlang is er onderzoek gedaan naar kansrijke methodes om de waterkwaliteit van de Groote Meer in elk geval te stabiliseren. Het projectteam bestond uit de partners waarmee Natuurmonumenten vaker samenwerkt zoals het Grenspark Kalmthoutse Heide, Waterschap Brabantse Delta, provincie Noord-Brabant en Evides. Royal Haskoning heeft in die fase geadviseerd over de mogelijkheden. Vorig jaar is aannemer Harteman uit Tiel geselecteerd om het zuiveringswerk verder te ontwerpen en te gaan realiseren. “Iedereen heeft zich echt ingespannen voor de Groote Meer. Harteman werkt samen met advies- en ingenieursbureau Arcadis. Zij hebben ons geholpen om tot een uitvoerbaar model van de waterzuivering te komen”.

IJzerzand

Uiteindelijk is gekozen voor zuivering van het water met een filter van ijzerzand. Het water komt in een reservoir, waarna het geleidelijk door het ijzerzand stroomt. IJzerzand bestaat uit zand met een laagje ijzeroxide en is een bijproduct van de productie van drinkwater. Het fosfaat in het oppervlaktewater, wat ervoor zorgt dat algengroei optreedt en dat de venbodem zo voedselrijk wordt, bindt zich aan het ijzerzand in het zuiveringswerk. De rest van het water gaat door de filter heen waardoor de watertoevoer naar het ven direct is gezuiverd. De Groote Meer wordt hierdoor gevoed met water van een veel betere kwaliteit dan nu het geval is.

Nederland voorop

Arjon Buijert, specialist Waterbeheer bij Arcadis, is nauw betrokken bij het zuiveringswerk dat nu wordt geplaatst bij de Groote Meer. “Er zijn wel proeven gedaan met een filter van ijzerzand, maar nog nooit op deze schaal. Wereldwijd ken ik geen vergelijkbaar project. Nederland loopt voorop. Het is hier ook enorm relevant, omdat de landbouw zo dicht op de natuur zit”.

Volgens Buijert is dit zuiveringswerk een voorbeeld waarbij je heel specifiek natuurgebieden kan helpen en beschermen. “IJzerzand is een natuurproduct. We recyclen door het nu te gebruiken in het filterbed. Het is dus een relatief natuurlijke manier van zuiveren”. Maar het is niet oneindig voldoende. “Uiteindelijk moet natuurlijk de bron veranderen. Dat gaat met kleine stapjes. We schatten in dat het ijzerzand zo’n honderd jaar meegaat”.

Bron: Grenspark Kalmthoutse Heide
Foto’s: Wiel Arets en Natuurmonumenten

50